Αγαπάμε τα Παιδιά;

Αγαπάμε τα Παιδιά;

Κωνσταντίνος Κώστας

Για πολλούς η απάντηση είναι δεδομένη και μάλιστα το ερώτημα ακούγεται προκλητικό. Ας δοκιμάσουμε, ωστόσο, να εξετάσουμε αυτό το ερώτημα.

Η Αγάπη για τα Παιδιά στο Σύγχρονο Κόσμο

Οι στατιστικές γύρω από την παιδική θνησιμότητα από πείνα και άλλες αιτίες στον ανεπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο μας είναι εκκωφαντικές! Τα στοιχεία είναι σοκαριστικά. Το ίδιο σοκαριστικά είναι τα στοιχεία για την παιδική εργασία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση και το εμπόριο οργάνων.

Παράλληλα, οι μεγάλες εταιρίες, και γενικότερα η Βιομηχανία, έχουν προ πολλού βάλει στόχο την παιδική ηλικία και προσπαθούν να τη μετατρέψουν σε αγορά. Σε ένα ντοκιμαντέρ (Achbar & Abbott, 2003) αναφέρεται πως μια σημαντική εταιρία έρευνας αγοράς στις ΗΠΑ πραγματοποίησε μιας μεγάλης κλίμακας έρευνα για την παιδική γκρίνια. Ο στόχος της έρευνας δεν ήταν η απόκτηση γνώσης ώστε να υποστηριχθούν οι γονείς προκειμένου να κατανοούν και να αντιμετωπίζουν καλύτερα τη γκρίνια των παιδιών τους. Ο στόχος ήταν πώς να χρησιμοποιηθεί η γκρίνια ως μέσο πίεσης προς τους γονείς, ώστε αυτοί να ενδίδουν και να αγοράζουν περισσότερα προϊόντα. Σχολιάζοντας την έρευνα μία ψυχολόγος αναφέρει: «Η βιομηχανία είναι πιο ισχυρή από την οικογένεια».

Με βάση τα πάρα πάνω και συνυπολογίζοντας την κατάργηση ή την υποβάθμιση των υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, υποστήριξης και ψυχαγωγίας των παιδιών, φαίνεται ότι αυτός ο κόσμος αγαπάει τα παιδιά ως αντικείμενο εκμετάλλευσης και χρησιμοποίησης κάθε είδους. Δηλαδή δεν τα αγαπάει.

Η Αγάπη των Γονιών για τα Παιδιά τους

Οι πιθανότητες ένας γονιός να απαντήσει αρνητικά στο ερώτημα αν αγαπάει το παιδί του είναι ελάχιστες. Ωστόσο, είναι πολύ συχνό το φαινόμενο οι γονείς να αναρωτιόμαστε αν αυτό το οποίο κάνουμε (ή δεν κάνουμε) ορισμένες φορές ή ο τρόπος με το οποίο αντιμετωπίζουμε τα παιδιά μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για την ανάπτυξή τους. Υπάρχει κάτι το οποίο μπορεί να μας καθοδηγήσει στη σχέση μας με τα παιδιά;

Πρώτα απ’ όλα υπάρχει η προσωπική μας εμπειρία, που αν την προσέξουμε και τη σκεφτούμε, μπορεί να μάς προσφέρει πολύτιμη καθοδήγηση. Επίσης, μπορούμε να καταφύγουμε στη γνώση που προέρχεται από την εμπειρία των άλλων. Εδώ θα ήθελα να αναφερθώ στα λόγια του Erich Fromm για την αγάπη, καθώς θεωρώ ότι είναι ό,τι πιο ουσιαστικό έχει γραφτεί για την αγάπη, τουλάχιστον στην επιστήμη.

Τα Τέσσερα στοιχεία της Αγάπης

Ο Erich Fromm μελέτησε το είδος της αγάπης το οποίο έχει θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη του ανθρώπου που αγαπάμε. Είδε την αγάπη σαν τη σύνθεση τεσσάρων στοιχείων τα οποία είναι αδιαχώριστα μεταξύ τους. Τα στοιχεία αυτά είναι: 1) η φροντίδα, 2) η ευθύνη, 3) ο σεβασμός και 4) η γνώση. Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά.

1. Η Φροντίδα (Ενεργητικό Ενδιαφέρον). Ο πυρήνας της αγάπης είναι η φροντίδα, δηλαδή το ενεργητικό ενδιαφέρον για τη ζωή και την ανάπτυξη εκείνου που αγαπάμε. Η φροντίδα προϋποθέτει μόχθο. Χωρίς το μόχθο, στην πράξη της φροντίδας, δεν υπάρχει αγάπη. Αυτό ισχύει τόσο για τα πρόσωπα, όσο και για τα φυτά, τα ζώα, το φυσικό περιβάλλον. Ο Fromm αναφέρει ότι αν κάποιος πει ότι αγαπάει τα λουλούδια και δούμε πως ξεχνάει να τα ποτίζει, προφανώς δεν θα τόν πιστέψουμε. Μάλλον αγαπάει την ιδέα των λουλουδιών και όχι τα λουλούδια αυτά κάθε αυτά.

2. Η Ευθύνη (Ανταπόκριση). Έχω ευθύνη απέναντι σε αυτόν που αγαπώ όχι με την έννοια ενός χρέους ή καθήκοντος που μου επιβάλλουν κάποιοι κανόνες ή πρότυπα. Η ευθύνη σημαίνει την ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε στις φανερές ή κρυφές ανάγκες του άλλου. Η ευθύνη / ανταπόκριση πηγάζει από τη συμπάθεια και τη συμπόνια που αισθάνομαι βλέποντας τις ανάγκες του άλλου.

Τότε, η ανταπόκριση είναι αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής και όχι μιας συμμόρφωσης σε έναν απρόσωπο κανόνα.

Έτσι, όταν ανταποκρίνομαι στις ανάγκες του παιδιού μου επειδή συναισθάνομαι και συμμερίζομαι την κατάστασή του, τότε δεν νιώθω να με βαραίνει η ευθύνη της φροντίδας, αλλά νιώθω να με αλαφραίνει η χαρά του δοσίματος.

3. Ο Σεβασμός (Απουσία Εκμετάλλευσης / Χρησιμοποίησης). Η παρουσία του σεβασμού εμποδίζει τη φροντίδα και την ευθύνη να μας οδηγήσουν στην κυριαρχία και την κτητικότητα προς αυτούς που αγαπάμε. Όταν αγαπώ δεν θέλω τον έλεγχο και «το πάνω χέρι» στη σχέση μου με αυτόν που αγαπώ, ούτε θεωρώ ότι μου ανήκει. Δεν θέλω να τον εκμεταλλευτώ. Δεν τον αντιμετωπίζω ως αντικείμενο ή ως μέσο για έναν σκοπό.

Σεβασμός σημαίνει ότι ενδιαφέρομαι η ανάπτυξη και η εξέλιξη του άλλου να καθορίζεται από τη μοναδικότητά του, από τις δικές του επιθυμίες, αξίες και ανάγκες∙ από τη δική του αλήθεια. Έτσι, αν το παιδί μου χρειάζεται τροφή του προσφέρω μεν φαγητό, αλλά δεν το μπουκώνω. Αν θέλει να γίνει μουσικός, δεν το χειρίζομαι, δεν το δελεάζω ούτε του επιβάλλω να γίνει γιατρός…

Για τον Fromm, o σεβασμός μπορεί να υπάρξει μόνο στη βάση της ελευθερίας.

4. Η Γνώση (Κατανόηση). Δεν μπορώ να σεβαστώ ένα πρόσωπο αν δε το γνωρίζω, αν δε το κατανοώ. Ούτε μπορώ να φροντίσω κάποιον αν δεν γνωρίζω τί πραγματικά χρειάζεται. Η γνώση / κατανόηση του άλλου έχει διάφορα στρώματα. Ο Fromm δίνει το εξής πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα.

«[…] Μπορεί, λόγου χάρη, να αντιλαμβάνομαι ότι ο άλλος είναι θυμωμένος, ακόμα και αν δε το δείχνει ανοιχτά∙ αν τον γνωρίζω ακόμα πιο βαθιά, τότε καταλαβαίνω ότι είναι αγχωμένος και ανήσυχος, ότι νιώθει μόνος, ότι νιώθει ένοχος. Τότε ο θυμός του δεν είναι παρά η έκφραση από κάτι που είναι πιο βαθύ και μπορώ να δω ότι νιώθει άγχος και ντροπή, ότι είναι ένα πρόσωπο που υποφέρει και όχι κάποιος που είναι απλά θυμωμένος» (1989:30).

Τέλος, για τον Fromm, δεν μπορούμε να αγαπήσουμε τους άλλους, συνεπώς και τα παιδιά μας, αν δεν αναπτύξουμε την αγάπη για τον εαυτό μας, δηλαδή αν δεν φροντίζουμε έμπρακτα εμάς τους ίδιους, με ευθύνη, σεβασμό και γνώση.

Η αναφορά στα λόγια του Erich Fromm, που κάνουμε σε αυτό το κείμενο, έχει στόχο να λειτουργήσει ως σημείο προσανατολισμού και ως ερέθισμα για να ερευνήσουμε σε προσωπικό επίπεδο το νόημα της αγάπης και ειδικότερα της αγάπης μας για τα παιδιά.

ΠΗΓΕΣ

Fromm, E. (1989). The Art of Loving. London: Unwin (first published in GB by George Allen and Unwin). Κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μπουκουμάνη και Διόπτρα

Achbar, M. & Abbott, J. (Directors) (2003). The Corporation [Motion Picture]. Canada: M. Achbar & B. Simons (Producers).