Κωνσταντίνος Κώστας

 

Για πολλούς, τα όνειρα είναι κάτι ασήμαντο, χωρίς ενδιαφέρον, κι έτσι τα ξεχνούν. Αλλοι τα φοβούνται ως προμηνύματα αρνητικών γεγονότων και άλλοι τα αντιμετωπίζουν δίνοντας την πιο κοινότυπη εξήγηση που βρίσκουν σε ονειροκρίτες ή λεξικά συμβόλων. Αλλοι τα βλέπουν μέσα από το πρίσμα των δεισιδαιμονιών και των προλήψεων, π.χ. «Μη μιλάς για τα όνειρά σου, γιατί θα βλέπεις περισσότερα».  Το σίγουρο είναι ότι στο Δυτικό μας πολιτισμό τα όνειρα έχουν μικρή αξία.

Δεν ήταν, όμως, πάντοτε έτσι, ούτε συνέβαινε αυτό σε όλους τους πολιτισμούς. Στην αρχαιότητα, διάφοροι ηγέτες βάσιζαν τις πολιτικές τους αποφάσεις στην ερμηνεία των ονείρων τους, όπως ο Γιλγαμές ή οι Φαραώ. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο γινόταν εκτεταμένη χρήση τους για θεραπευτικούς σκοπούς, ιδίως στα ασκληπιεία. Θεωρούνταν θεόσταλτα. Ο  δε Αριστοτέλης ασχολήθηκε με αυτά και έγραψε μια σχετική πραγματεία. Σε μη τεχνολογικά ανεπτυγμένες φυλές, η ενασχόληση με τα όνειρα έχει υπάρξει μια καθημερινή πρακτική.

Την αξία των ονείρων έχουν επισημάνει ιδιαίτερα οι δύο σπουδαίοι ψυχολόγοι Sigmund Freud και Carl Gustav Jung.

 

 Ήταν ο Freud ο οποίος στη νεότερη ιστορία έστρεψε ξανά την προσοχή μας στην ονειρική ζωή. Υπέθεσε πως υπάρχει μια περιοχή ή σφαίρα στην ψυχική μας δραστηριότητα για την οποία δεν έχουμε επίγνωση, το Ασυνείδητο.

Σύμφωνα με τον Freud, στο ασυνείδητο βρίσκονται απωθημένες και εξοστρακισμένες από την συνειδητότητά μας τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος και κοινωνικά  απαράδεκτες επιθυμίες και παρορμήσεις που έχουν, κυρίως, σεξουαλικό ή/και επιθετικό χαρακτήρα. Κατά τη διάρκεια του ύπνου, όταν χαλαρώνει κατά πολύ ο συνειδητός μας έλεγχος, βρίσκουν ευκαιρία να εκδηλωθούν και έτσι παράγονται τα όνειρα. Όμως, επειδή θα μάς προκαλούνταν μεγάλη αναταραχή βλέποντας την «αλήθεια», οι παράγοντες του ασυνειδήτου, φιλτράρονται, μεταμφιέζονται και, έτσι, αυτό που τελικά φτάνει στη συνειδητότητά μας είναι εικόνες, λόγος, και αισθήσεις που παρουσιάζονται με ασάφεια και χωρίς λογικό ειρμό και άρα είναι ακατανόητα από εμάς. Στόχος, λοιπόν, των ονείρων είναι οι απόκρυψη πτυχών του εαυτού μας.

  

 

Ο Jung υπήρξε για αρκετά χρόνια φίλος και συνεργάτης του Freud. Φάνηκε, όμως, ότι τους χώριζαν μεγάλες διαφορές στις ιδέες και τις προσωπικότητες και έτσι χώρισαν οι δρόμοι τους. 

Ο Jung έχει προσφέρει τη σημαντικότερη συμβολή στην κατανόηση των ονείρων. Η συνεισφορά του είναι αξεπέραστη και φαίνεται ότι περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια το φαινόμενο των ονείρων.

Ο Jung μάς λέει ότι τα όνειρα δεν έχουν στόχο να κρύψουν, αλλά να δείξουν, να φανερώσουν πλευρές και στοιχεία του εαυτού μας, ώστε να συντονίσουμε τον τρόπο ζωής και τις ενέργειές μας με αυτό που αυθεντικά είμαστε. Με άλλα λόγια, τα όνειρά μας μπορούν να υπηρετήσουν την ανάπτυξή μας, την πορεία της Εξατομίκευσής μας. Τα όνειρα πηγάζουν από την αρχέγονη και σοφή πλευρά του εαυτού μας. Αυτή η πλευρά στην Αναλυτική Ψυχολογία γράφεται με έψιλον κεφαλαίο: Εαυτός  (Self). Μέσω του Εαυτού, έχουμε πρόσβαση στη διαχρονική εμπειρία της ανθρωπότητας(!)

Με λίγα λόγια, Ο Jung πιστεύει πως το όνειρο είναι ένα μήνυμα γραμμένο σε μια «ξένη γλώσσα», αυτή των εικόνων και των συμβόλων, η οποία δεν λειτουργεί με τους κανόνες της λογικής, κι έτσι, συνήθως, είναι «κινέζικα» για εμάς.

Το όνειρο φέρνει μηνύματα που αφορούν είτε σε εμάς τους ίδιους  (Υποκειμενικό Επίπεδο) είτε σε  πρόσωπα, πράγματα και καταστάσεις του έξω κόσμου (Αντικειμενικό Επίπεδο). Ωστόσο, μέσα από την πρόοδο των επιστημών, γνωρίζουμε πια ότι εμείς και ο κόσμος (υποκείμενο-αντικείμενο, μέσα-έξω, κλπ.) είμαστε συνδεδεμένοι, είμαστε ένα ενιαίο σύνολο. Οπότε, είτε το μήνυμα αφορά άμεσα σε εμάς ή στον έξω κόσμο, τελικά καταλήγει να είναι σημαντικό για εμάς.  Σαν να  λέμε: «Όλοι οι  δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη». Για παράδειγμα:

 

Φυσικά, το όνειρο δεν αποκαλύπτεται απλώς με στοχασμούς, υποθέσεις και εικασίες, αλλά με την εγκατάσταση μιας σχέσης ανάμεσα στην συνειδητή μας κατανόηση (το Εγώ) και στο όνειρο. Η σχέση αυτή εμπλουτίζεται και διευρύνεται και με άλλους τρόπους και μέσα. Ο Jung για παράδειγμα, πρότεινε στους ασθενείς του πέρα από το να αφηγούνται τα όνειρά τους, να ζωγραφίζουν στοιχεία τους, να κάνουν διάλογο με πρόσωπα ή σύμβολα του ονείρου ή να συνεχίζουν το όνειρο  μέσα από τη μέθοδο της ενεργητικής φαντασίας, να χρησιμοποιούν αυτόματη γραφή, όπως ποίηση ή  πρόζα ή, τέλος, να εκφράζονται με κίνηση ή με κατασκευές από πηλό. Ορισμένα από αυτά τα μέσα τα είχε χρησιμοποιήσει και ο ίδιος για να κατανοήσει τα δικά του όνειρα. Δηλαδή, βασίζονταν στη βιωματική σχέση με το όνειρο, στην εμβίωση του ονείρου. 

Παράλληλα, ο Jung επισημαίνει ότι είναι ανέφικτη, η πλήρης κατανόηση των ονείρων. Αυτό που έχει πολύ μεγάλη σημασία είναι η ενασχόληση με αυτά και η εγκατάσταση μιας ειλικρινούς σχέσης με την πηγή των ονείρων-το ασυνείδητό μας.

Τέλος, αξίζει να πούμε πως τα όνειρα δεν είναι αποκομμένα το ένα από το άλλο, αλλά, συχνά, ανήκουν σε συνέχειες ή σειρές ονείρων που έχουν ένα κοινό νοηματικό κέντρο. Ας δώσουμε ένα παράδειγμα:

Τα παραπάνω υποδεικνύουν την αξία που έχει η τακτική καταγραφή των ονείρων μας. Μπορεί να μάς βοηθήσει να αναγνωρίσουμε θέματα και μοτίβα επαναλαμβανόμενα μέσα στο χρόνο.

Μετά τον Jung, αναπτύχθηκαν και άλλες προσεγγίσεις στη δουλειά με τα όνειρα που βασίζονται σε σημαντικό βαθμό στη δική του μέθοδο και αποδεικνύονται ιδιαίτερα γόνιμες. Μια από αυτές, ανήκει στον Fritz Perls, βασικό δημιουργό της Θεραπείας Gestalt.

Χρειάζεται να πούμε ότι η συμβολή του C.G. Jung στην κατανόηση των ονείρων έχει μια ιδιαίτερη έκταση και χάρη, καθώς και ένα  βάθος που είναι αδύνατο να επικοινωνηθούν σε αυτή τη σύντομη αναφορά.

 

Για τους περισσότερους από μας, τα όνειρα καταποντίζονται στη λήθη με το πρώτο φως της μέρας. Το ίδιο και ο εαυτός μας: οι μύχιες σκέψεις μας, τα οράματα, οι ανάγκες, το δυναμικό και τα ταλέντα μας. Ξεχνάμε ποιοί είμαστε.

Τα όνειρα ξεπηδούν από την ίδια πηγή από την οποία πηγάζουν η ποίηση, γενικότερα η τέχνη, οι μύθοι, τα παραμύθια, συχνά και η επιστήμη. Ποιητές, καλλιτέχνες, επιστήμονες, οραματιστές στηρίζονται στα όνειρά τους και τα αξιοποιούν ως βάση για τη δημιουργικότητά τους. Ένα από τα πολλά παραδείγματα αποτελεί ο Οδυσσέας Ελύτης, ο οποίος έγραφε τακτικά τα όνειρά του και μάλιστα ένα μέρος τους έχει εκδοθεί στα δοκίμιά του. Όπως λέει και ο ίδιος «…ένα υλικό που μάζεψα και κατέγραψα με κόπους εδώ και πολλά χρόνια».

Όσοι έχουν την ευκαιρία να δουλέψουν πάνω στα όνειρά τους με τη βοήθεια ενός εκπαιδευμένου ψυχοθεραπευτή, που αγαπάει τη δουλειά με τα όνειρα, έχουν τη δυνατότητα να διευρύνουν ουσιαστικά την επίγνωσή τους και να αναζωογονηθούν. Τα όνειρά τους μπορούν να τούς βοηθήσουν στην ολοκλήρωση της μοναδικής τους ύπαρξης. Όπως έχει πει και ο Fritz Perls «Τα όνειρα είναι η βασιλική οδός προς την ολοκλήρωση».

Όσο περισσότερο ασχολείται κανείς με τα όνειρα, τόσο περισσότερο βλέπει να εκφράζεται σε αυτά μια ιδιαίτερη σοφία, θα 'λεγε κανείς μια απαράμιλλη ευφυία. Φαίνεται εξαιρετικά απίθανο να είναι τα όνειρα απλώς μια εκπλήρωση επιθυμιών ή ένα παραπροϊόν του ύπνου.

Γι’ αυτό είναι σημαντικό να εγκαταστήσουμε μια ζωντανή και ειλικρινή σχέση με την πλευρά του εαυτού μας που ονειρεύεται.

 

Βennet, E.A. (2013). Τί Είπε στ’ Αλήθεια ο Jung (μτφ. Μ. Κουλεντιανού). Αθήνα: Μεταίχμιο.

Boa, F. (ed) (1988). The Way of  the  Dream: Dr. Marie-Louise von Franz in Conversation with Frazer Boa. Toronto: Windrose Film.

Chodorow, J. (2006). Active Imagination. In Papadopoulos, R. (Ed) (2006).The Handbook of Jungian Psychology: Theory, Practice and Application (pp 215-243). NY: Routledge.

Freud, S. (x.x.). Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση (μτφ. Α. Πάγκαλος). Αθήνα: Γκοβόστης

Jung, C.G. & Jaffe, A. (1992). Αναμνήσεις, Σκέψεις, Όνειρα (μτφ. Σ. Αντζάκα). Θεσσαλονίκη: Σπαγειρία.

Jung, C.G. & Jaffe, A. (2015). Αναμνήσεις, Όνειρα, Στοχασμοί (μτφ. Α. Εμμανουήλ). Ρέθυμνο: Ίσις

Jung, C.G. (1997). Εισαγωγή στην Ερμηνεία των Ονείρων (μτφ. Κ. Δόλκας). Αθήνα: Ιάμβλιχος.

Jung, C.G. (2009). The Red Book, Liber Novus. A Readers Edition. NY/London: W.W. Norton.

Jung, C.G. (2015). Όνειρα Παιδιών: Σημειώσεις από τα Σεμινάρια της Περιόδου 1936-1941 (μτφ. Α. Εμμανουήλ). Ρέθυμνο: Ίσις

Mattoon, M-A. (2006). Dreams. In Papadopoulos, R. (Ed) (2006).The Handbook of Jungian Psychology: Theory, Practice and Applications (pp 244-260). NY: Routledge.

Perls, F., Hefferline, R.F. and Goodman, P. (2003). Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality. London: Souvenir Press. (First published in America in 1951).

Perls, F. (1992). Gestalt Therapy Verbatim.  Gouldsboro, Gestalt   Journal Press (originally published in 1969 by Real People Press).